1
यद्यदाचरति श्रेष्ठस्तत्तदेवेतरो जनः ।
स यत्प्रमाणं कुरुते लोकस्तदनुवर्तते ॥
yad yad acarati sresthas tat tad evetaro janah
sa yat pramanam kurute lokas tad anuvartate
अन्वय:
श्रेष्ठः यत् यत् आचरति इतरः जनः तत् तत् एव (आचरति)। सः यत् प्रमाणं कुरुते लोकः तत् अनुवर्तते ।
Meaning: Whatever noble people do, rest of the people do the same. Whatever standard set by great people, rest of the people just adopt that.
- From Bhagavat Gita 3-21
2
राज्ञेधर्मणि धर्मिष्ठा: पापे पापा: समे समा: ।
राजानमनुवर्तन्ते यथा राजा तथा प्रजा: ॥
rājñēdharmaṇi dharmiṣṭhā: pāpē pāpā: samē samā: ।
rājānamanuvartantē ẏathā rājā tathā prajā: ॥
अन्वय:
प्रजा: राज्ञे धर्मणि धर्मिष्ठा: पापे पापा: समे समा: राजानम् अनुवर्तन्ते यथा राजा तथा
Meaning – Subjects would be righteous when king is righteous, sinful when king is sinful, balanced when king is balances, they will just follow the king, as the King so the subjects.
- From Arthashastra
3
यत्र नार्यस्तु पूज्यन्ते रमन्ते तत्र देवताः ।
यत्रैतास्तु न पूज्यन्ते सर्वास्तत्राफलाः क्रियाः ||
Yatra naaryastu pujyante ramante tatra devataaha |
Yatraitaastu na pujyante sarvaastatraaphalaaha kriyaaha ||
अन्वय:
यत्र तु नार्यः पूज्यन्ते तत्र देवताः रमन्ते, यत्र तु एताः न पूज्यन्ते तत्र सर्वाः क्रियाः अफलाः (भवन्ति) ।
Meaning : Wherever women are worshiped, Gods rejoice in those places. Wherever they are not worshiped, all results of actions become failures in those places.
- (Manusmrti)
4
न स्याद्वनमृते व्याघ्रान् व्यघ्रा न स्युः ऋते वनम् ।
वनम् हि रक्ष्यते व्याघ्रैः व्याघ्रान् रक्षति काननम् ॥
Na syadvanamrte vyaaghraan vyaaghraa na syuhu rte vanam |
Vanam hi raksyate oyaaghraihi vyaaghraan rakshati kaananam ||
अन्वय:
वनम् व्याघ्रान् ऋते न स्यात्, व्यघ्रा: वनम् ऋते न स्युः , व्याघ्रैः वनम् हि रक्ष्यते, काननम् रक्षति व्याघ्रान् |
Meaning:
There would be no forest without Tigers, and Tigers will not be there without forest. Forest is protected by Tigers and Forest protects Tigers.
From Mahabharata
Context: This is from Vudura Neeti. Vidura tells Dhratarashtra, Kuru Country (Hastinapuram & Indraprasta) is a like forest and Pandavas are tigers protecting the country. By driving away Pandavas, the Kuru Country will be destroyed. Therefore, please bring them back and hand over Indraprasta to them.
5
सुलभाः पुरुषा राजन् सततम् प्रिय वादिनः |
अप्रियस्य च पथ्यस्य वक्ता श्रोता च दुर्लभः || ३-३७-२
Sulabhaaha purushaa rajan satatam priya vaadinaha I
Apriyasya ca pathyasya vaktaa shrotta ca durlabhaha II
अन्वय:
राजन् ! पुरुषा: सततम् प्रिय वादिनः सुलभाः I अप्रियस्य च पथ्यस्य वक्ता: श्रोता: च दुर्लभः I
King! Easily available are men who always talk nice words. Scarce are speakers of appropriate unpleasant words and and so are listeners of such words.
From Ramayana
Context – Ravana goes to Marica to seek his help to abduct Sita. Marica gives a very lengthy speech and advises Ravana that enmity with Rama would destroy the whole demon race. Marica knew that Ravana would not his advice, he starts with above beautiful shloka.
(6)
अमन्त्रमक्षरं नास्ति नास्ति मूलमनौषधम् ।
अयोग्यः पुरुषो नास्ति योजकस्तत्र दुर्लभः ॥
Amantramaksharam naasti naasti muulamanaushadam |
Ayogyaha purusho naasti yojakastatra durlabhaha ||
अन्वय:
अमन्त्रम् अक्षरं नास्ति । मूलम् अनौषधम् नास्ति । पुरुष: अयोग्यः नास्ति । तत्र योजक: दुर्लभः ।
There is no letter which is not a hymn, there is no root which is not a medicine, there is no man who is incapable, only the enabler (to get best out of them) is difficult to found.
7
धारणाद्धर्म इत्याहुः धर्मेण विधुताः प्रजाः ।
यः स्याद्धारणसंयुक्तः स धर्म इति निश्चयः ॥
Dhaaranaat dharma iti aahuhu dharmena vidhutaaha prajaaha |
Ya: syaad dhaaranasamyuktaha sa dharma iti nishcayaha ||
अन्वय:
धारणात् धर्म: इति आहुः । य: विधुताः प्रजाः धर्मेण धारणसंयुक्तः स्यात् स: धर्म: इति निश्चय: ।
Meaning – Due to sustaining it is called Dharma. If that one, by Dharma sustains and unites the divided society, that is surely a Dharma.
- Bhishma to Yudhistra in Shanti Parva of Mahabharata, defining dharma in simple terms.
8
सर्वे यत्र विनेतारः सर्वे पण्डितमानिनः ।
सर्वे महत्वमिच्छन्ति तद् वृन्दम् अवसीदति ॥
Sarve yatra Vinetaaraha sarve panditamaaninaha |
Sarve mahatvamichanti tad vrndam avaseedati ||
अन्वय:
यत्र सर्वे विनेतारः सर्वे पण्डितमानिनः सर्वे महत्वम् इच्छन्ति तत् वृन्दम् अवसीदति ।
In a team, where every one is a leader, where every one considers himself a great and every one of them wants fame, that team will fail.
- Vishnu Sharma in Panchatantra
9
भवन्ति भेदा ज्ञातीनां कलहाः च वृकोदर ।
प्रसक्तानि च वैराणि ज्ञातिधर्मो न नश्यति ॥
परैः परिभवे प्राप्ते वयं पञ्चोत्तरं शतम्।
परस्पर विरोधे तु वयं पञ्च शतं तु ते॥
bhavanti bhedaa jnaatiinaaM kalahaaH ca vrkodara |
prasaktaani ca vairaaNi jnaatidharmo na nashyati ||
paraiḥ paribhave praapte vayaṃ pañcottaraṃ śatam।
paraspara virodhe tu vayaṃ pañca śataṃ tu te॥
अन्वय:
वृकोदर ! भेदा: कलहाः च ज्ञातीनां भवन्ति । वैराणि प्रसक्तानि च | ज्ञातिधर्म: न नश्यति । परस्परविरोधे तु वयं पञ्च शतं तु ते । परैः परिभवे प्राप्ते वयं पञ्चोत्तरं शतम् ।
O Bheema ! The differences and hostilities among blood relatives are common. In fact, the rivalry among the blood relatives is eternal. But, the principles to be followed between relatives, should not be abandoned. In enmity between us we are five and they are hundred. But when attacked by external forces, we are together 100 plus five.
- Mahabharata Vana Parva, When Bhima does not want to fight with Gandharvas to rescue Duryodhana, Yudhistra’s instructions to Bhima & Arjuna:
10
अज्ञः सुखमाराद्यः सुखतरमाराद्यते विशेषज्ञः ।
ज्ञानलवदुर्विग्धं ब्रह्मापि नरं न रञ्जयति ॥
ajnaH sukhamaaraadyaH sukhataramaaraadyate visheSajnaH |
jnaanalavadurvigdhaM brahmaapi naraM na ranjayati ||
अन्वय:
अज्ञः सुखं आराद्यः । विशेषज्ञः सुखतरम् आराद्यते । ब्रह्मा अपि ज्ञानलवदुर्विग्धं नरं न रञ्जयति ।
Ignorant can be made to understand, knowledgeable can be more easily made to understand, but even a creator cannot satisfy an arrogant person with little knowlege
- Bhartruhari
sanskritathome 